Madenleri ne yapmalı?
Mehmet Torun Birgün
Maden yatakları; 4,5 milyar yıl önce, yerkürenin oluşumunun başında ve daha sonraki safhalarda zuhur eden çeşitli fiziksel, kimyasal, biyolojik, bakteriyolojik, jeolojik vb. süreçlerin bir arada ve yavaş yavaş ilerlemesi sonucunda oluşmuştur. Aynı süreç günümüzde de ağır aksak yürümekte. Doğada mevcut birçok ürünü belirli bir zaman ve mekân boyutunda tekrar üretmek mümkün; ancak madenler, bir kez tükendiğinde yeniden üretilemeyen varlıklar ve bu nedenle de çok özel olarak ele alınmaları gerekiyor. Bir diğer yandan, madenler; insan emeği harcanmaksızın oluşan fıtrî değerlerdir; yani bulundukları haliyle, aslında bir değer ifade etmezler, onlara değer kazandıran harcanan emektir ve ancak meta haline dönüştüklerinde bir değere kavuşurlar. Tam bu noktada madenlerin bütün insanlık ailesinin ihtiyaçlarını karşılaması gereken ortak kullanım kaynakları olduğunu anlamak ve sosyal niteliklerinin önemine dikkat çekmek gerekiyor!
Stratejik maden, günün koşullarına bağımlı olarak, ülkeden ülkeye değişen göreceli bir kavram. Liberal ekonomilerde, bir madenin stratejik olduğu ilan edildiğinde; hemen devletin işletmeye geçmesi yerine, stoklama yollarını araması istenir. Sosyalist ülkelerde madencilik sektörünün tamamı stratejik sayılmakta iken, fanatik liberallere göre ise hiçbir maden stratejik olamaz.
Rezervleri tükenen AB ülkeleri, 2030’lu yıllara ait arz-talep kestirimlerini yapıp buna göre planlamalar yaparken; ülkemizin –piyasanın kutsiyeti dayatmasıyla– madenlerini hesapsız bir şekilde üretip/tüketip, dışarıya satması, kaynak kaybı ve gelecek kuşakların hakkına el konulması anlamına geliyor. Liberal ekonominin kalesi ülkeler bile uzun vadeli planlamalar yaparken, geri bırakılmış ülkelere farklı davranmaları ve bu konudaki tavsiyelerinin şüpheyle karşılanmalı. “Doğal Kaynakların Sahibi Halktır” sözünün, sloganda kalmaması, bu öncelikleri hayata geçirmekle birebir ilintili. Bu anlamda madencilik politikaları acilen değiştirilmeli ve buna uygun düzenlemeler yapılmalı.
